Hiện nay, vùng nguyên liệu mía đường ở Thanh Hóa có trên 32.000 ha, trong đó vùng mía đường Lam Sơn gần 16.000 ha; vùng mía đường phía Bắc có trên 11.000 ha; còn lại là vùng mía đường Tây - Nam với trên 5.000 ha.
Với năng suất bình quân gần 60 tấn mía cây/ha, tổng sản lượng mía thu hoạch hàng năm đạt gần 2 triệu tấn mía đã đáp ứng nguyên liệu cho Công ty CP Mía đường Lam Sơn khoảng 115% công suất, Công ty CP Mía đường Nông Cống 100% công suất và Công ty TNHH Đường mía Việt Nam - Đài Loan 75% công suất. Ước tính, sản lượng mía đường của Thanh Hóa đã chiếm 25% sản lượng đường trong cả nước và chiếm 50% khu vực Bắc Trung bộ. Trong phát triển kinh tế, giá trị sản xuất ngành công nghiệp mía đường liên tục tăng trưởng với tốc độ cao, như năm 2005 đạt 1.108,3 tỷ đồng, gấp 2,35 lần so với năm 2000, chiếm tỷ trọng 11,21% trong cơ cấu của ngành công nghiệp và là một trong những ngành đạt giá trị cao so với các ngành công nghiệp trong tỉnh.
Tuy nhiên, khi nền kinh tế Việt Nam bước vào hội nhập kinh tế thế giới, ngành mía đường nói chung và sản xuất mía đường Thanh Hóa đang đứng trước những thách thức gay gắt. Trước hết, để người sản xuất mía có hiệu quả thì mỗi ha mía nguyên liệu phải phấn đấu đạt năng suất từ 100 tấn/ha mới có lợi nhuận. Nhưng do hầu hết diện tích mía ở tỉnh Thanh Hoá đều trồng trên đất đồi, sản xuất phụ thuộc hoàn toàn vào điều kiện thiên nhiên nên năng suất chưa cao. Trong niên vụ 2007-2008 vừa qua, năng suất mía vùng phía Bắc và vùng Tây - Nam mới chỉ đạt gần 60 tấn/ha và vùng Lam Sơn đạt cao hơn, song cũng mới đạt hơn 70 tấn/ha. Trong thời điểm giá cả các loại vật tư như phân bón, thuốc trừ sâu, nhân công lao động tăng cao nhưng việc định giá thu mua mía nguyên liệu chưa hợp lý, bình quân 1 tấn mía cây cao nhất mới đạt khoảng 400.000 đồng/tấn, trừ mọi chi phí thì lợi nhuận của người trồng mía không còn được bao nhiêu. Vả lại, cùng một diện tích ở các huyện miền núi thấp hiện nay lại quy hoạch nhiều loại cây công nghiệp như dứa, cao su, sắn... nên khi cây mía không được giá, người nông dân sẵn sàng chuyển đổi sang các cây trồng khác. Do vậy việc phát triển diện tích mía nguyên liệu trong những năm tới sẽ gặp rất nhiều khó khăn. Tính đến thời điểm hiện nay, vùng mía đường phía Bắc dự kiến sẽ mất khoảng 2.000 ha mía ở các Nông trường Thạch Thành, Thạch Quảng, Phúc Do, Vân Du... do đã quy hoạch chuyển sang trồng cây cao su cho Công ty Cao su Thanh Hóa quản lý. Vùng mía Tây - Nam cũng có hàng trăm ha ở các xã Công Liêm, Tượng Sơn... đang được người trồng mía phá bỏ để trồng sắn vì cây sắn vụ vừa qua có giá thu mua khá cao. Ngay vùng mía đường Lam Sơn - nơi người nông dân một thời gắn bó máu thịt và khá “chung thủy” với cây mía thì vụ sản xuất 2006-2007 diện tích mía nguyên liệu đạt 16.200 ha nhưng đến vụ ép 2007-2008 vùng nguyên liệu cũng “co” lại chỉ còn 15.500 ha. Hơn nữa, trong “lộ trình” hội nhập, từ nay đến năm 2010, thuế suất mặt hàng đường sẽ liên tục giảm, do đó cùng với sự tăng giá của rất nhiều sản phẩm hàng hóa thì giá đường lại không tăng mà khả năng sẽ còn giảm so với thời gian trước. Đây đang là thách thức lớn cho ngành sản xuất mía đường Thanh Hóa.
Trước những khó khăn và thách thức này, để tăng năng lực cạnh tranh và hội nhập bền vững, từng đơn vị đã tự vươn lên tìm những bước đi thích hợp trong hoạt động sản xuất, kinh doanh. Công ty CP Mía đường Lam Sơn đã tháo gỡ khó khăn bằng việc phối hợp với các địa phương trong vùng nguyên liệu tiến hành rà soát lại diện tích và có kế hoạch đầu tư thâm canh bằng việc áp dụng các tiến bộ khoa học - kỹ thuật để nâng cao năng suất mía. Theo đánh giá bước đầu, niên vụ 2008-2009 toàn vùng mía đường Lam Sơn đã có 70% diện tích được trồng bằng các giống mía mới có năng suất và độ đường cao. Cùng với đưa các giống mía mới vào trồng trên phần lớn diện tích, công ty đưa hệ thống tưới nước nhỏ giọt bằng công nghệ cao áp dụng bước đầu tưới cho trên 100 ha mía ở các nông trường Sao Vàng, Sông Âm, Lam Sơn, Thống Nhất... Trong vụ sản xuất vừa qua, số diện tích mía áp dụng cách tưới này, năng suất đã tăng lên đáng kể, bình quân đạt từ 120 đến 150 tấn/ha. Công ty phấn đấu đến năm 2013 sẽ có trên 5.000 ha mía (chiếm 1/3 diện tích toàn vùng) được tưới nước nhỏ giọt bằng công nghệ cao. Cũng trong niên vụ sản xuất 2008-2009, Công ty CP Mía đường Lam Sơn đã tăng cường đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng như nâng cấp các hệ thống giao thông, thủy lợi phục vụ cho vùng mía và ứng trước 36 tỷ đồng cho các địa phương đầu tư chăm bón cây mía. Đồng thời, công ty cũng có kế hoạch đầu tư, đổi mới thiết bị thay thế hệ thống sản xuất đường lạc hậu, tiêu hao nhiều năng lượng bằng hệ thống sản xuất tiên tiến ít tiêu tốn năng lượng hơn.
Đối với Công ty TNHH Đường mía Việt Nam- Đài Loan và Công ty CP Mía đường Nông Cống đều hướng đầu tư củng cố, ổn định diện tích vùng nguyên liệu bằng các chính sách thỏa đáng. Riêng Công ty TNHH Đường mía Việt Nam- Đài Loan đã thực hiện sự phối hợp với chính quyền các địa phương trong vùng nguyên liệu cam kết ổn định diện tích mía, không bố trí các cây trồng khác trong vùng nguyên liệu. Đồng thời, công ty đề nghị các địa phương tập trung thực hiện công tác đổi điền dồn thửa, tích tụ ruộng đất, tạo điều kiện để các hộ trồng mía đưa cơ giới hóa và áp dụng các biện pháp khoa học - kỹ thuật đưa năng suất và sản lượng mía đạt cao hơn.
Bắt đầu từ vùng nguyên liệu và trước những khó khăn, thử thách hiện nay vấn đề rất đáng quan tâm hiện nay là phải tập trung đầu tư hơn cho vùng nguyên liệu để tạo bước “nhảy vọt” về năng suất, sản lượng mía. Đây có lẽ là giải pháp tháo gỡ khó khăn, nâng cao năng lực cạnh tranh một cách thiết thực nhất của ngành mía đường Thanh Hóa trong thời kỳ hội nhập.
TTXTTM Thanh Hoá