Hướng dẫn xử lý trường hợp hưởng bảo hiểm xã hội một lần không đúng quy địnhCảnh báo xu hướng rút bảo hiểm xã hội một lần tăng và giải pháp
Điều kiện hưởng BHXH một lần
Theo quy định tại Luật Bảo hiểm Xã hội (BHXH) 2014 và các quy định pháp luật khác hướng dẫn liên quan, người lao động có yêu cầu thì được hưởng BHXH một lần nếu thuộc một trong các trường hợp sau:
Đủ tuổi hưởng lương hưu theo quy định mà chưa đủ 20 năm đóng BHXH, hoặc lao động nữ là người hoạt động chuyên trách hoặc không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn tham gia BHXH đủ tuổi hưởng lương hưu theo quy định, mà chưa đủ 15 năm đóng BHXH và không tiếp tục tham gia BHXH tự nguyện.
Trường hợp sau một năm nghỉ việc mà chưa đủ 20 năm đóng BHXH và không tiếp tục đóng BHXH. Ra nước ngoài để định cư. Người đang bị mắc một trong những bệnh nguy hiểm đến tính mạng như ung thư, bại liệt, xơ gan cổ chướng, phong, lao nặng, nhiễm HIV đã chuyển sang giai đoạn AIDS và những bệnh khác theo quy định của Bộ Y tế.
Người lao động thuộc một trong các trường hợp sau đây khi phục viên, xuất ngũ, thôi việc mà không đủ điều kiện để hưởng lương hưu: Sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp quân đội nhân dân; sĩ quan, hạ sĩ quan nghiệp vụ, sĩ quan, hạ sĩ quan chuyên môn kỹ thuật công an nhân dân; người làm công tác cơ yếu hưởng lương như đối với quân nhân. Hạ sĩ quan, chiến sĩ quân đội nhân dân; hạ sĩ quan, chiến sĩ công an nhân dân phục vụ có thời hạn; học viên quân đội, công an, cơ yếu đang theo học được hưởng sinh hoạt phí.
Về mức hưởng BHXH một lần đối với người tham gia BHXH bắt buộc được tính theo số năm đã đóng BHXH, cứ mỗi năm được tính như sau: 1,5 tháng mức bình quân tiền lương tháng đóng bảo hiểm xã hội cho những năm đóng trước năm 2014; 2 tháng mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH cho những năm đóng từ năm 2014 trở đi. Trường hợp thời gian đóng BHXH hội chưa đủ một năm, thì mức hưởng BHXH bằng số tiền đã đóng, mức tối đa bằng 2 tháng mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH.
Thời gian qua, tại Việt Nam số người hưởng BHXH một lần có xu hướng gia tăng và vẫn đang duy trì ở tỷ lệ cao hàng năm. Số liệu thống kê cho thấy trong giai đoạn 2016-2021, cả nước có hơn 4 triệu người lao động đề nghị và được giải quyết hưởng BHXH một lần, bình quân mỗi năm có gần 700.000 người hưởng BHXH một lần, số lượng năm sau luôn cao hơn năm trước với tốc độ tăng trung bình mỗi năm khoảng 11,6%.
Theo Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, có tới 72% số người rút BHXH một lần nằm ở khu vực phía Nam, miền Trung là những địa phương bị ảnh hưởng nặng nề của đại dịch Covid-19. Mặt khác, đối tượng rút BHXH một lần tập trung ở độ tuổi lao động, đặc biệt là khoảng từ 30 đến 40 tuổi chiếm khoảng 40%, tiếp đó là nhóm từ 20 đến 30 tuổi chiếm khoảng 37,1%.
Lý do khiến người lao động quyết định rút BHXH một lần đa dạng, từ khó khăn trong cuộc sống khi mất việc làm đến việc thiếu vốn để khởi nghiệp sau khi mất việc. Không chỉ vậy, còn có trường hợp mắc phải bệnh hiểm nghèo, hoặc di cư ra nước ngoài và nhiều lý do khác. Tình trạng này có thể tiếp tục gia tăng do sự quan tâm hơn đến nhu cầu ngắn hạn của lao động trẻ, thay vì nhu cầu hưởng lương hưu trong tương lai.
Khuyến khích người lao động ở lại hệ thống an sinh
Theo quy định của pháp luật hiện hành, tổng mức đóng BHXH vào quỹ hưu trí, tử tuất là 22% mức tiền lương tháng làm căn cứ đóng BHXH của người lao động. Trong đó, người lao động đóng 8% và người sử dụng lao động đóng 14%, tổng mức đóng vào quỹ BHXH hàng năm bằng 2,64 tháng lương.
Nếu người lao động hưởng BHXH một lần thì mức hưởng mỗi năm đóng BHXH chỉ bằng 1,5 tháng mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH cho những năm đóng trước năm 2014 và bằng 2 tháng mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH cho những năm đóng từ năm 2014 trở đi. Như vậy, nếu lĩnh BHXH một lần, người lao động sẽ mất đi khoảng 1,14 tháng lương đối với mỗi năm đóng BHXH trước năm 2014 và khoảng 0,64 tháng lương đối với mỗi năm đóng BHXH sau năm 2014.
Theo đó, việc chọn hưởng BHXH một lần của người lao động là một thực trạng đáng đáng lo ngại trong việc đảm bảo quyền lợi và chính sách an sinh xã hội lâu dài cho người lao động. Bởi, người lao động nhận BHXH một lần đồng nghĩa với việc họ rời bỏ hệ thống BHXH, tự tước bỏ quyền được tham gia, thụ hưởng các chế độ BHXH, đặc biệt là các chế độ dài hạn như hưu trí, tử tuất, bảo hiểm y tế. Vì thế, BHXH Việt Nam khuyến cáo người lao động cân nhắc bảo lưu thời gian tham gia BHXH, để tiếp tục tham gia BHXH đủ điều kiện hưởng chế độ hưu trí.
Trước thực trạng số người hưởng BHXH một lần tăng liên tục hàng năm, ảnh hưởng đến độ bao phủ BHXH và gia tăng số lao động đến tuổi nghỉ hưu không có lương hưu, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội đã đưa vào dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) phương án hạn chế người lao động rút toàn bộ tiền tham gia BHXH trong một lần. Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội nêu rõ, mục tiêu cuối cùng của Luật BHXH (sửa đổi) là khuyến khích người lao động ở lại hệ thống BHXH để được thụ hưởng tối đa các quyền lợi dài hạn khi đến tuổi nghỉ hưu, tránh những thiệt hại, bất lợi khi hưởng BHXH một lần.
Ông Tô Hoài Nam - Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam nêu ý kiến, một trong những nguyên nhân dẫn đến số người nhận BHXH một lần tăng là do việc thiết kế chính sách BHXH hiện hành còn những rào cản, dẫn tới chưa có khả năng thu hút sự tham gia của người lao động. “Vì vậy, tôi ủng hộ tinh thần của Luật BHXH (sửa đổi), đó là khuyến khích người lao động ở lại hệ thống BHXH để được thụ hưởng tối đa các quyền lợi dài hạn khi người lao động đến tuổi nghỉ hưu, tránh những thiệt hại khi hưởng BHXH một lần”- ông Nam ý kiến.
Theo đó, đại diện Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam nhấn mạnh, việc Luật BHXH (sửa đổi) bổ sung nhiều quy định nhằm mở rộng, gia tăng lợi ích để mọi người lao động có thêm cơ hội được hưởng lương hưu là hết sức quan trọng. Và, quá trình cải cách chính sách quan trọng nhất là cần chú trọng làm sao để chế độ lương hưu phải tốt hơn hưởng BHXH một lần, như vậy mới khuyến khích người lao động chờ hưởng lương hưu. Bên cạnh đó, đối với nhóm có khó khăn thực sự thì cần có chính sách hỗ trợ tại thời điểm họ gặp khó khăn, qua đó giúp họ từ bỏ ý định rút BHXH một lần.
Bên cạnh đó, nhiều ý kiến cho rằng, để hạn chế người rút BHXH một lần và tránh ảnh hưởng đến bảo phủ BHXH toàn dân, cần có những giải pháp cụ thể và thông tin rõ ràng để người lao động nhận thức được lợi ích của việc tích lũy thời gian đóng BHXH.
Theo bà Trần Thị Lan Phương, Phó Giám đốc Công ty Luật TNHH Đa Phương, cơ quan thực hiện chính sách cần có những giải pháp cụ thể và thông tin rõ ràng để người lao động nhận thức được lợi ích của việc tích lũy thời gian đóng BHXH.