Trọng tài thương mại là phương thức giải quyết tranh chấp quen thuộc thường được các doanh nghiệp nước ngoài lựac họn khi có tranh chấp xảy ra. Trong khi đó, với doanh nghiệp Việt Nam thì cách thức này còn khá xa lạ. Tuy nhiên, theo các chuyên gia pháp luật thì doanh nghiệp Việt Nam nên làm quen với phương thức giải quyết tranh chấp này bởi những tính ưu việt của nó, nhất là khi làm ăn với các doanh nghiệp nước ngoài.
Theo Chủ tịch Trung Tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) bên cạnh Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, so với toà án việc lựa chọn trọng tài để giải quyết tranh chấp có năm ưu điểm lớn:
+Các bên có nhiều quyền tự định đoạt, chẳng hạn như được tự do lựa chọn trọng tài, quy tắc tố tụng, luật áp dụng, địa điểm, ngôn ngữ, thời gian tiến hành các hoạt động tố tụng của trọng tài…
+Có nhiều trọng tài viên là các chuyên gia hàng đầu trong các lĩnh vực như hàng hải, sở hữu trí tuệ, ngoại thương, công nghệ thông tin…Vì vậy, đối với các tranh chấp đòi hỏi chuyên môn cao, doanh nghiệp hoàn toàn có quyền chủ động tìm và lựa chọn những trọng tài đáp ứng yêu cầu nói trên.
+Việc xét xẻ tại trọng tài được giữ bí mật. Điều này rất có lợi cho các bên, nhất là trong các tranh chấp liên quan đến sở hữu trí tuệ, bí mật kinh doanh hay các yếu tố khác mà doanh nghiệp không muốn cho người ngoài cuộc biết.
+Tính minh bạch cao trong xét xử. Theo đó, tất cả tài liệu, chứng cứ của một bên đều được trọng tài gửi ngay cho các đương sự còn lại để họ phản biện hay kiện lại. Trong tố tụng dân sự của toà án cũng có quy định cho các bên quyền này nhưng trên thực tế hầu như không thực hiện được.Cuối cùng là thuận lợi trong việc rút ngắn thời gian giải quyết tranh chấp. Nếu giải quyết bằng con đường toà án, đương đơn có thể mất rất nhiều thời gian do phải qua hàng loạt cấp xét xử như sơ thẩm, phúc thẩm, thậm chí giám đốc thẩm, tái thẩm. Trong khi đó, quyết định của trọng tài có giá trị chung thẩm và có hiệu lực cưỡng chế ngay.
Tuy nhiên, một chuyên gia cho rằng giữa toà án và trọng tài không có ưu thế nào là tuyệt đối cả. Ví dụ, phương thức xét xử nhiều cấp của toà án cũng có cái hay là khả năng “sửa sai” nếu bản án của một cấp xét xử có sai sót. Vì thế, doanh nghiệp nên xem xét kỹ điểm mạnh, yếu của từng phương thức để có quyết định hợp lý trước khi đặt bút ký vào hợp đồng. Doanh nghiệp nên căn cứ vào loại hợp đồng để chọn phương thức giải quyết tranh chấp. Ví dụ, đối với những hợp đồng nợ vay đơn giản thì ra toà là cách tốt nhất. Còn đối với những hợp đồng thương mại phức tạp, đòi hỏi chuyên môn ngành cao thì nên chọn trọng tài.
Phó Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) cho biết, với các giao dịch có yếu tố nước ngoài, trọng tài vẫn là phương thức giải uyết tranh chấp hữu hiệu nhất nếu các quốc gia của các bên tranh chấp đều là thành viên Công ước Liên hợp quốc về công nhận và thi hành quyết định của trọng tài nước ngoài (tức Công ước New York với gần 150 quốc gia thành viên). Tuy nhiên, khi đã chọn trọng tài thì dứt khoát không được đại khái, qua loa. Phải cân nhắc thật kỹ từ việc chọn tổ chức trọng tài, quy tắc tố tụng trọng tài đến luật áp dụng của nước nào, địa điểm tiến hành trọng tài… Đây là điểm cần thiết để tránh trường hợp điều khoản trọng tài vô hiệu. Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam bên cạnh Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VIAC) đã phải từ chối giải quyết một vụ tranh chấp mua bán vì trong điều khoản về cơ quan giải quyết tranh chấp chỉ ghi chung chung rằng “nếu có tranh chấp sẽ nhờ trọng tài Việt Nam giải quyết”. Ngaòi VIAC, hiện cả nước còn có một số tổ chức trọng tài thương mại khác nhau như Trung tâm Trọng tài Thương mại Hà Nội; Trung tâm Trọng tài Thương mại Tp.HCM, Trung tâm Trọng tài Thương mại Cần Thơ và Trung tâm Trọng tài Thương mại Á Châu.
Mẫu gợi ý cho điều khoản về giải quyết tranh chấp
Dưới đây là điều khoản mẫu mà VIAC đưa ra nhằm giúp cho các doanh nghiệp tránh được những trục trặc khi có thoả thuận trọng tài trong hợp đồng thương mại:
“Mọi tranh chấp phát sinh từ hoặc liên quan đến hợp đồng này sẽ được giải quyết tại Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam bên cạnh Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam theo quy tắc tố tụng trọng tài của trung tâm này”.
Ngoài ra, có thể bổ sung thêm các nội dung sau:
a.Số lượng trọng tài viên là … (1 hay 3)
b.Địa điểm tiến hành trọng tài… Đối với vụ tranh chấp có yếu tố nước ngoài, các bên có thể bổ sung:
c.Luật áp dụng cho hợp đồng này là luật của…
d.Ngôn ngữ dùng trong tố tụng trọng tài là…