Khủng hoảng cát toàn cầu đang diễn ra trầm trọng thế nào?

Theo CNBC, nhu cầu bất tận đối với cát - một trong những mặt hàng quan trọng nhưng ít khi được đánh giá cao - được dự báo sẽ tiếp tục tục tăng trong thời gian tới. Tuy nhiên, vấn đề là nguồn tài nguyên cát trên toàn cầu đang dần cạn kiệt.

Hầu như mọi thứ trong xã hội đều được xây dựng từ cát - vật liệu thô tiêu dùng quan trọng bậc nhất thế giới, sau nước. Cát là vật liệu chủ yếu trong xây dựng đường xá, cầu, tàu cao tốc hay thậm chí các dự án cải tạo đất đai. Cát, sỏi và đá được trộn cùng nhau để sản xuất ra kính sử dụng cho cửa sổ, màn hình máy tính và điện thoại thông minh. Ngay cả việc sản xuất con chíp silicon cũng sử dụng cát.

Tuy nhiên, thế giới lại đang đối mặt với cuộc khủng hoảng cát nghiêm trọng. Theo các nhà khoa học về khí khậu, đây là một trong những thách thức về bền vững lớn nhất của thế kỷ 21.

"Đã đến lúc phải lo sợ ư? Có lẽ sợ hãi chẳng ích gì. Đã đến lúc chúng ta phải thay đổi nhận thức về cát", Pascal Peduzzi, nhà khoa học về khí hậu trong Chương trình Môi trường của Liên Hợp Quốc (UNEP), phát biểu trong một hội thảo do tổ chức nghiên cứu Chatham House tổ chức mới đây.

Theo ông Peduzzi - hiện là giám đốc Cơ sở Dữ liệu Thông tin về Tài nguyên Toàn cầu của UNEP - việc quản trị tài nguyên cát trên thế giới hiện là "vấn đề quá nghiêm trọng mà không ai muốn nhắc tới".

"Chúng ta đơn giản nghĩ rằng cát có ở khắp mọi nơi và chẳng bao giờ có ý nghĩ rằng thế giới sẽ cạn kiệt cát. Điều này đã bắt đầu xảy ra ở một số nơi và được dự báo diễn ra phổ biến trong thập kỷ tới. Chúng ta sẽ không chỉ đối mặt với các vấn đề lớn về nguồn cung cát mà còn cả vấn đề về quy hoạch đất đai", ông Peduzzi cho biết.

Lượng cát và sỏi được sử dụng trên toàn cầu cao gấp 10 lần so với xi măng. Điều này đồng nghĩa rằng chỉ riêng trong hoạt động xây dựng, thế giới tiêu thụ gần 40-50 tỷ tấn cát mỗi năm. Lượng cát được dùng trên toàn cầu - tăng gấp 3 lần trong hai thập kỷ qua - chủ yếu bắt nguồn từ tốc độ đô thị hóa chóng mặt. Con số này vượt xa nguồn cung cát tự nhiên, vốn được tạo ra từ quá trình phong hóa đá.

Cát có mặt ở hầu hết các quốc gia trên Trái đất, phủ trắng các sa mạc và các đường bờ biển khắp thế giới. Tuy nhiên, không phải cát nào cũng hữu ích, đặc biệt là cát sa mạc với đặc tính quá mịn và tròn nên khó kết dính để dùng cho mục đích xây dựng.

Theo ông Peduzzi, dù từng được đề cập đến trong chương trình nghị sự của Liên Hợp Quốc vào năm 2019, những vấn đề liên quan tới cát và môi trường vẫn được giải quyết thỏa đáng trên phạm vi toàn cầu.

"Chính sách phát triển của nhiều quốc gia thậm chí không đề cập tới vấn đề cát, ví dụ như cát lấy từ đâu, tác động môi trường và xã hội của nó ra sao. Do đó, vẫn còn rất nhiều việc phải làm", ông Peduzzi nhấn mạnh. "Hãy nhìn về tương lai, công nghiệp hóa, đô thị hóa và tăng trưởng dân số... tất cả sẽ thúc đẩy nhu cầu bùng nổ đối với cát. Đã đến lúc chúng ta phải thức tỉnh".

Louise Gallagher, trưởng nhóm quản lý môi trường tại Sáng kiến Quan sát cát Toàn cầu của UNEP/GRID-Geneva, cho biết các vấn đề liên quan đến cát ngày càng trở nên "phổ biến và phức tạp".

Trung Quốc và Ấn Độ là hai quốc gia có hoạt động khai thác ảnh hưởng nặng nề nhất tới sông, hồ và bờ biển, chủ yếu do nhu cầu xây dựng và cơ sở hạ tầng tăng cao.

Bà Gallagher chỉ ra 4 ưu tiên trong quản trị tài nguyên cát trên thế giới. Thứ nhất, hợp tác xây dựng tiêu chuẩn toàn cầu trong tất cả các lĩnh vực. Thứ hai, đưa ra các vật liệu thay thế khả thi và tiết kiệm hơn so với cát từ biển và sông. Thứ ba, điều chỉnh khung pháp lý về môi trường, xã hội và doanh nghiệp trong lĩnh vực tài chính trong đó có cát. Thứ tư, đặt mục tiêu về sử dụng cát ở mức phù hợp trên quy mô quốc gia, khu vực và toàn cầu. Và cuối cùng là vận động, tuyên truyền phù hợp để thay đổi nhận thức về cát.