Nhiều thị trường sụt giảm
Theo bà Nguyễn Hà, chuyên gia thị trường cá ngừ của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), tháng 12/2023, xuất khẩu (XK) cá ngừ của Việt Nam sang nhiều thị trường tăng so với cùng kỳ như EU, Nga, Chile hay Philippines… Trong khi XK sang Mỹ, Canada, Nhật Bản hay Israel… giảm, tuy nhiên mức giảm không cao.
Mỹ là thị trường nhập khẩu cá ngừ lớn nhất của Việt Nam, sau khi tăng trưởng liên tục trong tháng 10 và 11 đã giảm nhẹ trong tháng 12. XK cá ngừ sang thị trường này đạt 25 triệu USD trong tháng này, giảm 1%. Tính cả năm 2023, XK cá ngừ sang Mỹ đạt 326 triệu USD, giảm 33%.
Cùng với Mỹ, thị trường nhập khẩu cá ngừ đơn lẻ lớn thứ 2 của Việt Nam là Israel cũng đang giảm nhập khẩu 6% trong tháng 12. Tuy nhiên, do sự tăng trưởng tốt trong nhiều tháng trước đó, nên XK sang thị trường này cả năm 2023 tăng 37%, đạt hơn 50 triệu USD.
Tương tự, XK cá ngừ sang Canada và Nhật Bản cũng đang sụt giảm trong tháng 12, với mức giảm lần lượt là 12% và 8%.
Trái với xu hướng XK sang các thị trường kể trên, XK sang EU tiếp tục tăng trưởng tốt, tăng 25% trong tháng 12. Tuy nhiên, tính cả năm 2023, XK sang khối thị trường này chỉ tăng nhẹ 6% so với năm 2022. Tại khối thị trường này, Italy vẫn là thị trường điểm sáng với tốc độ tăng trưởng “phi mã”, tăng 361% so với năm 2022.
XK cá ngừ sang Nga thì sau một thời gian bất ổn, XK sang thị trường này đang tăng liên tục trở lại trong những tháng cuối năm 2023. Tính riêng tháng 12, XK cá ngừ sang Nga tăng 96% so với cùng kỳ. Tính cả năm 2023, XK sang thị trường này đạt gần 29 triệu USD, tăng 18% so với năm trước đó.
Nhiều khó khăn trong năm 2024
Theo nhận định của các doanh nghiệp, năm 2024 có nhiều khó khăn, nhất là việc Ủy ban chấu Âu (EC) duy trì giữ cảnh báo Thẻ vàng đối với sản phẩm thủy sản khai thác của Việt Nam. Ngoài ra, giá cá ngừ nguyên liệu trên thị trường thế giới đã giảm nhiệt, tuy nhiên căng thẳng tại Biển Đỏ đã khiến giá cước vận tải tăng cao làm cho giá cá ngừ thành phẩm vẫn sẽ cao.
Cùng với đó, lạm phát ở các nước lớn đã được kiềm chế, kinh tế thế giới đã thoát đáy nhưng phục hồi chậm nên nhu cầu nhập khẩu cá ngừ tại nhiều nước chưa có dấu hiệu hồi phục. Cạnh tranh tại các thị trường ngày càng gay gắt và lượng tồn kho của các doanh nghiệp chế biến, XK cao. Tất cả các yêu tố này sẽ kìm hãm sự phục hồi XK cá ngừ của Việt Nam
Bên cạnh những khó khăn về thị trường, các doanh nghiệp còn gặp nhiều khó khăn do những bất cập về quy định kiểm soát an toàn thực phẩm (ATTP) hiện hành của Việt Nam.
Cụ thể, theo “Chương trình kiểm soát ATTP thủy sản và sản phẩm thủy sản XK sang thị trường EU” ban hành tại Quyết định 5523 ngày 21/12/2023 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn – liên quan đến yêu cầu giấy Chứng thư an toàn thực phẩm (H/C) do cơ quan thẩm quyền các nước cấp (theo mẫu số “28” của EC) kèm theo các lô nguyên liệu nhập khẩu, bao gồm cả các lô cá tàu (cá được các tàu đánh bắt, chuyển sang các tàu cấp đông trên biển (freezer vessel), không chế biến, đóng gói hay bảo quản trên đất liền.
Các tàu cấp đông này chở nguyên liệu từ biển vào giao cho các doanh nghiệp Việt Nam. Do đó, không thể có giấy H/C do cơ quan thẩm quyền nào cấp. Từ những quy định trên khiến các doanh nghiệp cá ngừ Việt Nam đang gặp rất nhiều khó khăn, bất cập khi thực hiện quy định này. Ngành xuất khẩu cá ngừ 1 tỷ USD của Việt Nam có nguy co hẹp và bị cạnh tranh thị phần tại châu Âu cũng như nguồn cung nguyên liệu cá ngừ khi các doanh nghiệp Việt Nam bị hạn chế nhiều nguồn nguyên liệu cá ngừ tốt.
Bên cạnh đó, theo quy định của EU, nguyên liệu trên các tàu cấp đông như trên khi chuyển vào các nước thành viên EU, cơ quan thẩm quyền EU cũng không yêu cầu giấy H/C do cơ quan thẩm quyền cấp mà chỉ yêu cầu H/C do thuyền trưởng ký.
Để tạo thuận lợi cho doanh nghiệp XK cá ngừ, VASEP đề nghị cơ quan quản lý chuyên ngành cần tháo gỡ vướng mắc này cho doanh nghiệp.