Xuất khẩu tôm sang EU tăng tốc: Cơ hội từ FTA và yêu cầu giải pháp dài hạn

Với xu hướng nhu cầu phục hồi, dự báo từ nay đến cuối năm, tốc độ tăng trưởng sẽ duy trì ở mức 12–15%. Cả năm, giá trị xuất khẩu tôm có thể tăng 15-18% so với năm 2024. Đây là tín hiệu tích cực trong bối cảnh ngành thủy sản phải đối diện nhiều khó khăn, đồng thời cho thấy các hiệp định thương mại đang phát huy tác dụng rõ rệt.

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), thị trường EU hiện chiếm khoảng 20% tổng kim ngạch xuất khẩu tôm của Việt Nam. Từ khi Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) có hiệu lực, nhiều dòng thuế về tôm được cắt giảm mạnh, giúp doanh nghiệp gia tăng lợi thế cạnh tranh so với các đối thủ như Ấn Độ, Thái Lan hay Ecuador.

Ông Trần Văn Lĩnh, Chủ tịch HĐQT một doanh nghiệp thủy sản lớn tại miền Trung, cho biết, nhờ EVFTA, thuế suất nhiều mặt hàng tôm giảm từ 12-20% xuống 0%, mở ra cơ hội tăng trưởng xuất khẩu rất lớn. Đây là lý do trong năm nay, nhiều đơn hàng từ châu Âu đã quay lại với doanh nghiệp Việt.

Không chỉ EVFTA, các hiệp định khác như CPTPP hay UKVFTA cũng tạo thêm đòn bẩy cho ngành tôm, giúp mở rộng thị phần và đa dạng hóa đối tác, giảm rủi ro phụ thuộc vào một số thị trường truyền thống.

Dù triển vọng tích cực, ngành tôm Việt Nam vẫn đối diện nhiều thách thức. Biến đổi khí hậu khiến tình trạng xâm nhập mặn, hạn hán và mưa bão thất thường ngày càng gia tăng, đặc biệt ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long - nơi chiếm hơn 80% diện tích nuôi tôm cả nước. Các hiện tượng cực đoan này ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường nuôi, làm gia tăng rủi ro dịch bệnh và chi phí kiểm soát.

TS. Lê Thị Thanh Minh, chuyên gia nuôi trồng thủy sản nhận định, nếu không có biện pháp thích ứng, nguy cơ mất mùa, sụt giảm sản lượng sẽ hiện hữu. Khi đó, dù thị trường có nhu cầu lớn, ngành cũng khó đảm bảo nguồn cung ổn định.

Ngoài ra, thị trường EU vốn nổi tiếng khắt khe về an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc và phát triển bền vững. Các doanh nghiệp xuất khẩu phải tuân thủ nghiêm ngặt quy định về dư lượng kháng sinh, tiêu chuẩn lao động và môi trường. Điều này buộc ngành tôm không chỉ dừng ở việc tăng sản lượng mà còn phải thay đổi phương thức sản xuất, hướng tới “xanh hóa” chuỗi giá trị.

Để đáp ứng các tiêu chuẩn mới, nhiều doanh nghiệp đã chủ động đầu tư vào công nghệ chế biến sâu, nâng cao giá trị sản phẩm thay vì chỉ tập trung xuất khẩu tôm nguyên liệu. Một số công ty lớn tại Sóc Trăng, Cà Mau đã phát triển các sản phẩm tôm tẩm gia vị, tôm chín đông lạnh, phục vụ trực tiếp hệ thống siêu thị tại EU.

Đại diện công ty cổ phần Thủy hải sản Minh Phú chia sẻ, sản phẩm giá trị gia tăng giúp chúng tôi vừa tận dụng ưu đãi thuế, vừa đáp ứng xu hướng tiêu dùng nhanh, tiện lợi tại châu Âu. Đây là hướng đi tất yếu để gia tăng kim ngạch bền vững.

Bên cạnh đó, việc ứng dụng công nghệ nuôi tôm tuần hoàn, sử dụng vi sinh thay thế kháng sinh, hay triển khai truy xuất nguồn gốc điện tử đang được nhiều doanh nghiệp tiên phong. Những giải pháp này vừa giảm rủi ro môi trường, vừa nâng cao uy tín thương hiệu Việt Nam trên trường quốc tế.

Các chuyên gia cho rằng, để giữ vững đà tăng trưởng, ngành tôm cần đồng bộ nhiều giải pháp dài hạn. Trước hết, cần quy hoạch lại vùng nuôi gắn với điều kiện sinh thái, ưu tiên mô hình thích ứng với biến đổi khí hậu như tôm - lúa hay nuôi tôm sinh thái dưới tán rừng ngập mặn.

Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh hình thành các chuỗi liên kết bền vững giữa người nuôi - hợp tác xã - doanh nghiệp - nhà khoa học. Điều này không chỉ đảm bảo nguồn nguyên liệu ổn định, mà còn giúp giảm chi phí, nâng cao năng lực cạnh tranh.

Ở góc độ chính sách, Nhà nước cần tiếp tục hỗ trợ tín dụng ưu đãi cho các dự án đầu tư hạ tầng nuôi trồng, logistics lạnh và chế biến hiện đại. Cơ chế khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ xanh, đồng thời xây dựng thương hiệu quốc gia cho tôm Việt Nam cũng là yếu tố quan trọng để mở rộng thị phần toàn cầu.

TS. Nguyễn Hoài Nam, chuyên gia kinh tế thủy sản nhấn mạnh, nếu chỉ dựa vào ưu đãi thuế từ hiệp định thương mại, ngành tôm sẽ khó giữ được lợi thế lâu dài. Quan trọng là phải kết hợp hội nhập với cải cách từ khâu nuôi trồng, chế biến đến phân phối để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường quốc tế.

Xuất khẩu tôm sang EU đang cho thấy một bức tranh tươi sáng, với tốc độ tăng trưởng ấn tượng trong năm 2025. Các hiệp định thương mại đã và đang phát huy tác dụng, mở rộng cánh cửa cho ngành tôm Việt Nam tiến sâu vào thị trường tiềm năng. Tuy nhiên, biến đổi khí hậu, thiên tai và yêu cầu khắt khe từ đối tác buộc ngành phải có chiến lược phát triển dài hạn, gắn tăng trưởng với bền vững.

Nếu tận dụng tốt cơ hội và kịp thời ứng phó thách thức, ngành tôm Việt Nam không chỉ giữ vững vị thế xuất khẩu chủ lực mà còn vươn lên nhóm dẫn đầu thế giới về giá trị gia tăng, chất lượng và thương hiệu trong những năm tới.