Nhu cầu của Trung Quốc đối với nickel loại I – kim loại có độ tinh khiết cao – đã giảm dần trong nhiều tháng qua khi nước này gia tăng nhập khẩu các dạng khác của kim loại này từ Indonesia.
Trước đây, phần lớn nguyên liệu nickel từ Indonesia là nickel pig iron (NPI), chủ yếu phục vụ ngành sản xuất thép không gỉ của Trung Quốc. Tuy nhiên, thời gian gần đây, dòng thương mại đã bao gồm nhiều hơn các sản phẩm trung gian như nickel matte và precipitate hydroxide hỗn hợp (MHP), được sử dụng để sản xuất pin xe điện.
Diễn biến đáng chú ý mới nhất là việc các nhà máy Trung Quốc đã có khả năng chế biến các sản phẩm trung gian thành kim loại tinh luyện, dẫn đến xuất khẩu nickel loại I tăng lên – điều chưa từng phổ biến trước đây.
Bùng nổ thương mại với Indonesia
Mối quan hệ thương mại giữa Trung Quốc và Indonesia đã thay đổi hoàn toàn kể từ khi Indonesia cấm xuất khẩu quặng nickel thô vào đầu năm 2020. Trước đó, các nhà sản xuất NPI của Trung Quốc là khách hàng chính của nguồn quặng này. Khi lệnh cấm có hiệu lực, họ nhanh chóng chuyển sang đầu tư xây dựng nhà máy tinh luyện ngay tại Indonesia.
Dòng chảy thương mại từ quặng thô đã được thay thế bằng NPI từ các nhà máy mới của Trung Quốc tại Indonesia. Trong năm 2023, Trung Quốc nhập khẩu tới 7,92 triệu tấn NPI – tăng 47% so với năm trước – chủ yếu phục vụ nhu cầu sản xuất thép không gỉ.
Song song đó, nhiều cơ sở tại Indonesia (chủ yếu thuộc sở hữu các công ty Trung Quốc) đang mở rộng chế biến quặng laterite thành các sản phẩm nickel trung gian như matte và MHP – bước đệm để sản xuất vật liệu tiền chất cho pin.
Cụ thể:
• Nhập khẩu nickel matte của Trung Quốc đã tăng từ 10.800 tấn năm 2020 lên tới 300.500 tấn năm 2023. Trong đó, 93% đến từ Indonesia.
• Nhập khẩu MHP tăng từ 336.000 tấn năm 2020 lên 1,32 triệu tấn vào năm ngoái, trong đó 63% cũng từ Indonesia.
Sự tăng trưởng bùng nổ này phản ánh chính sách hạn chế xuất khẩu quặng thô của Indonesia đã thúc đẩy mạnh mẽ chuỗi sản xuất nickel giá trị cao hơn.
Theo Nhóm Nghiên cứu Nickel Quốc tế, sản lượng khai thác tại Indonesia đã tăng 48% trong năm 2022 và tiếp tục tăng thêm 29% trong 11 tháng đầu năm 2023. Quốc gia này hiện chiếm hơn 50% sản lượng toàn cầu, so với mức chỉ một phần ba vào năm 2019.
Chuyển đổi mô hình với nickel tinh luyện
Trước đây, Trung Quốc là nước nhập khẩu ròng lớn về nickel tinh luyện nhằm đáp ứng khoảng cách giữa nhu cầu nội địa tăng cao và công suất tinh luyện còn hạn chế.
Tuy nhiên, lượng nguyên liệu trung gian nhập khẩu từ Indonesia ngày càng lớn đã khiến nhu cầu nhập khẩu nickel loại I suy giảm mạnh. Năm 2023, Trung Quốc chỉ nhập khẩu 91.000 tấn – giảm 42% so với năm 2022, và là mức thấp nhất kể từ năm 2005.
Điều thay đổi quan trọng là Trung Quốc bắt đầu xuất khẩu nickel tinh luyện với khối lượng ngày càng tăng. Trước đây, việc xuất khẩu chỉ diễn ra trong những tình huống đặc biệt, chẳng hạn như vụ bê bối thế chấp kim loại tại cảng Thanh Đảo năm 2014, dẫn đến làn sóng rút hàng loạt kim loại ra khỏi các kho ngoại quan.
Nhưng nay, xuất khẩu tăng không vì lý do bên ngoài, mà là do các nhà máy trong nước đã có thể chế biến từ sản phẩm trung gian thành kim loại tinh luyện, làm mờ dần ranh giới giữa nickel loại I và loại II.
Chỉ riêng tháng 12/2023, xuất khẩu đạt 7.520 tấn – mức cao nhất kể từ tháng 10/2019 (thời điểm xảy ra "squeeze" giá lớn trên sàn LME). Tính chung cả năm, nhập khẩu ròng nickel tinh luyện của Trung Quốc chỉ còn 55.000 tấn – thấp thứ hai trong thế kỷ 21.
Thị trường nickel sulphate đang hình thành
Không chỉ dừng ở sản phẩm kim loại tinh luyện, các nhà sản xuất Trung Quốc còn đang chuyển đổi nguyên liệu từ Indonesia thành nickel sulphate – dạng nickel chuyên dùng trong sản xuất pin.
Trung Quốc đã tăng cường nhập khẩu sulphate song song với việc mở rộng công suất sản xuất pin. Trước đây, hai nhà cung cấp chính là Phần Lan và Hàn Quốc. Nhưng năm 2023, Indonesia bất ngờ trở thành nhà cung cấp lớn, với 60.000 tấn sulphate được nhập vào Trung Quốc – tăng từ mức bằng 0 năm trước đó.
Trung Quốc cũng đã bắt đầu xuất khẩu nickel sulphate, với sản lượng tăng từ 2.000 tấn (2022) lên 17.000 tấn năm 2023. Dù vẫn còn nhỏ so với lượng nhập khẩu, đây là dấu hiệu cho thấy một thị trường phụ mới đang hình thành quanh dòng sản phẩm này.
Tác động đến mô hình định giá toàn cầu
Sự phát triển nhanh chóng của ngành chế biến nickel tại Trung Quốc và Indonesia đang làm thay đổi toàn diện thị trường nickel toàn cầu – từ mô hình cung ứng, chuỗi giá trị cho đến cơ chế định giá.
Sự xóa nhòa ranh giới giữa nickel loại I, loại II và sulphate có thể gây xáo trộn mô hình định giá vốn đã phức tạp của mặt hàng này. Tuy nhiên, điều đó cũng chứng minh rằng quan hệ thương mại nickel giữa Trung Quốc và Indonesia đang đóng vai trò trung tâm trong việc định hình thị trường toàn cầu.