Giải bài toán xuất khẩu nông, lâm, thủy sản chính ngạch

Để xuất khẩu nông, lâm, thủy sản thành công, đến được nhiều thị trường lớn, các chuyên gia đã đưa nhiều khuyến nghị, giải pháp cho doanh nghiệp tại tọa đàm “Nâng cao năng lực cạnh tranh, đẩy mạnh xuất khẩu nông, lâm, thủy sản” do Tạp chí Hải quan tổ chức (ngày 26/7/2022, tại TPHCM).

Xuất khẩu nông, lâm, thủy sản đang là điểm sáng của nền kinh tế Việt Nam trong nửa đầu năm 2022. Bà Vũ Thị Ánh Hồng, Tổng Biên tập Tạp chí Hải quan cho biết, dù chịu ảnh hưởng đại dịch Covid-19, xung đột chính trị, song trong 6 tháng đầu năm 2022, xuất khẩu nông, lâm thủy sản đạt gần 28 tỷ USD, tăng gần 14% so với cùng kỳ năm 2021. Đây là tín hiệu tích cực, khẳng định vị thế của nông, lâm, thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế. Đặc biệt, sau khi Việt Nam ký kết 15 Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới với hầu hết các khu vực kinh tế phát triển. Đây là cơ hội để Việt Nam mở rộng phát triển thị trường, khẳng định vị thế, tiềm năng, thế mạnh ngành hàng nông, lâm, thủy sản.

Tuy nhiên, hiện xuất khẩu nông, lâm, thủy sản của Việt Nam cũng đang đối diện với nhiều khó khăn, thách thức như: dịch Covid-19, lạm phát tăng cao ở nhiều thị trường xuất khẩu, ảnh hưởng của chiến sự Nga - Ukraine... khiến giá vật tư, nguyên liệu đầu vào, chi phí logistics tăng mạnh. Câu chuyện ùn ứ nông sản tại một số cửa khẩu phía Bắc thời gian vừa qua khi Trung Quốc siết chặt biện pháp kiểm soát dịch bằng chính sách “Zero Covid”, cho thấy việc thúc đẩy xuất khẩu chính ngạch và mở rộng thị trường, nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường thế giới cho hàng hóa nông, lâm, thủy sản Việt Nam là hết sức cần thiết.

Trung Quốc là thị trường xuất khẩu nông sản lớn của Việt Nam, tuy nhiên từ đầu năm 2022, quy định về xuất khẩu nông sản sang thị trường Trung Quốc đã có thay đổi rất lớn khiến việc xuất khẩu hàng nông, thủy sản và các mặt hàng thực phẩm của Việt Nam sang Trung Quốc ngày càng khó khăn hơn. Theo bà Bùi Hoàng Yến, Phó Tổ trưởng Tổ Công tác miền Nam, Cục Xúc tiến Thương mại, Bộ Công Thương, ngay từ đầu năm 2022, các doanh nghiệp XK của Việt Nam phải thực hiện theo Lệnh 248, Lệnh 249 của Trung Quốc. Theo đó, toàn bộ doanh nghiệp nước ngoài xuất thực phẩm sang thị trường Trung Quốc phải đăng ký với Hải quan Trung Quốc. Bà Yến khuyến nghị, các doanh nghiệp cần lựa chọn những đối tác bảo đảm, tin cậy nhằm giúp việc lưu trữ hồ sơ (tối thiểu 6 tháng) được thuận lợi, bên cạnh việc tuân thủ các yếu tố như kho bãi, vận chuyển.

Cùng với đó, Trung Quốc cũng ban hành tiêu chuẩn mới GB 2763-2021 quy định 10.092 mức giới hạn dung lượng tối đa với 564 loại thuốc bảo vệ thực vật, trong danh mục 376 thực phẩm. Những yêu cầu này đang dần tiệm cận với những nước phát triển, và duy trì việc kiểm soát Covid-19 trên bao bì, phương tiện vận chuyển thủy sản đông lạnh, thủy sản sống. Ðối với các sản phẩm trồng trọt, Trung Quốc đang ngày càng kiểm soát chặt chẽ hàng hóa qua biên giới, nhất là giao thương tiểu ngạch. Ngoài ra, phía Trung Quốc cũng đang đẩy mạnh quản lý sản phẩm nhập khẩu theo hình thức nghị định thư và yêu cầu khai báo mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói.

Để thuận lợi cho xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc, ngoài các biện pháp của các cơ quan ban nghành và các địa phương có biên giới với Trung Quốc đã áp dụng trong thời gian qua, Bộ Công Thương sẽ phối hợp với các bộ, ngành liên quan hoàn thiện hệ thống hạ tầng thương mại, tăng khả năng kết nối phục vụ lưu thông hàng hóa cho sản xuất, xuất khẩu, giảm chi phí logistics; đồng thời phối hợp chặt chẽ với các tỉnh biên giới trong việc triển khai các phương án nâng cao hiệu quả và điều tiết tốt tốc độ thông quan hàng hóa xuất - nhập khẩu tại khu vực cửa khẩu thuộc biên giới giữa Việt Nam - Trung Quốc, đặc biệt là đối với các mặt hàng nông sản có tính chất thời vụ.

Bà Bùi Hoàng Yến cho rằng, việc tính toán cho tiêu thụ nội địa trong nước hoặc các thị trường khác khi vào cao điểm mùa thu hoạch nông sản, đặc biệt là dịp tết Nguyên đán cũng là phương án cần được các doanh nghiệp về nông sản của Việt Nam tính đến để giảm tình trạng phụ thuộc vào một thị trường, gây thiệt hại cho doanh nghiệp khi thông quan nông sản gặp khó khăn. Song song đó, các doanh nghiệp đặc biệt lưu ý các giải pháp để tận dụng lợi thế các EVFTA mang lại. Cần chủ động tìm hiểu thông tin để nắm vững cam kết của EU, thông tin về ưu đãi thuế quan. Chuyển đổi cơ cấu sản phẩm theo chuỗi giá trị, từ xuất khẩu nguyên liệu thô sang sản phẩm chế biến, từ sản phẩm giá trị gia tăng thấp sang sản phẩm giá trị gia tăng cao.

Đứng ở góc độ cơ quan quản lý nhà nước về Hải quan, Phó Cục trưởng Cục Giám sát Quản lý về hải quan, Tổng cục Hải quan Đào Duy Tám cho biết, thủ tục hải quan đối với hàng hóa xuất khẩu, đặc biệt là hàng nông, thủy sản đã được đơn giản hóa nhằm tạo thuận lợi thương mại và được ưu tiên trong thực hiện thủ tục hải quan, kiểm tra, giám sát hải quan. Tuy nhiên, hiện nay, tình hình dịch bệnh Covid-19 vẫn có thể diễn biến phức tạp do đã xuất hiện biến chủng mới; nhiều nước trên thế giới còn áp dụng chặt chẽ các biện pháp kiểm soát phòng, chống dịch nên hoạt động xuất nhập khẩu có thể bị ảnh hưởng.

Vì vậy, để hạn chế ảnh hưởng, thiệt hại từ dịch bệnh, ngành Hải quan khuyến nghị các doanh nghiệp khi xuất nhập khẩu hàng hóa, đặc biệt là đối với mặt hàng nông, thủy sản cần lưu ý nghiên cứu, nắm bắt tình hình diễn biến dịch bệnh và chính sách kiểm soát phòng chống dịch của Việt Nam cũng như các nước có liên quan kịp thời; thực hiện hoạt động thương mại theo thông lệ quốc tế. Đặc biệt cần lưu ý đàm phán những điều khoản dành riêng cho trường hợp ảnh hưởng do thiên tai, dịch bệnh… để tránh những rủi ro không may do dịch bệnh. Ngoài ra, các doanh nghiệp cũng cần đa dạng hóa đối tượng khách hàng và thị trường xuất khẩu nông sản để tránh phụ thuộc vào các đối tượng, thị trường truyền thống.

Theo ông Đặng Thái Thiện, Phó trưởng phòng Giám sát quản lý, Cục Hải quan TPHCM, để gia tăng kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng nông, lâm, thủy sản thế mạnh của Việt Nam, doanh nghiệp nên tận dụng các FTA đã có hiệu lực. Hiện đã có 15 FTA có hiệu lực, nhưng theo số liệu của Bộ Công Thương, tỷ lệ hàng xuất khẩu tận dụng được các FTA này còn rất ít. Trong năm 2021, tỷ lệ tận dụng chỉ ở mức 33%, trong đó bao gồm cả 4 FTA đã hoàn thành chương trình cắt giảm thuế quan.

“Qua tiếp xúc với doanh nghiệp, tôi thấy nhiều doanh nghiệp chưa quan tâm tới việc tận dụng lợi thế từ các FTA vì cho rằng hàng hóa xuất khẩu vào các thị trường này hiện đã được hưởng thuế suất 0% nên không cần xin C/O nữa. Thậm chí có doanh nghiệp không biết cách xin C/O cho hàng hóa của mình” – ông Thiện chia sẻ.

Khuyến nghị về những tiêu chuẩn để nông, lâm, thủy sản Việt Nam rộng đường xuất khẩu, ông Đinh Viết Tú, Phó Chi cục trưởng Chi cục Chế biến và phát triển nông sản vùng I (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho rằng, doanh nghiệp nên tập trung ưu tiên chú trọng xây dựng phát triển thương hiệu, tránh tình trạng bị gian lận thương mại. Chú trọng tập trung sản xuất có chất lượng, bởi đây là vấn đề cốt lõi. Đối với một số sản phẩm ưu tiên thực hiện chỉ dẫn địa lý và đặc biệt đáp ứng được mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói phù hợp với các tiêu chuẩn của nhà nhập khẩu. Đặc biệt, đầu tư thích đáng cơ sở chế biến, kho bãi bảo quản nông, lâm, thủy sản. Bởi Việt Nam hiện có trên 7.500 doanh nghiệp có cơ sở chế biến sâu, tuy nhiên, công suất nhà máy chế biến chưa đáp ứng được nhu cầu.

Ông Tú cũng khuyến nghị, đối với cơ quan quản lý nhà nước, cần nghiên cứu tập trung xây dựng chính sách hỗ trợ, khuyến khích cơ giới hóa đồng bộ trong sản xuất và chế biến nông, lâm, thủy sản. Về phía địa phương, tạo nguồn nhân lực chất lượng cao trong việc tổ chức quản lý điều hành sản xuất; có cơ chế chính sách thu hút doanh nghiệp nước ngoài đầu tư mở rộng vùng sản xuất…