Thuốc lá mới là khái niệm để chỉ các sản phẩm có chứa nicotine nhưng không đốt cháy nguyên liệu thuốc lá như thuốc lá điếu truyền thống. Tại Việt Nam, có hai sản phẩm thuốc lá mới là thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng đang lưu hành phổ biến trên thị trường. Theo quy định hiện hành hai sản phẩm này đều chưa được phép lưu hành chính thức nhưng được bán khá công khai. Do vậy, nhiều ý kiến cho rằng đã đến lúc phải có chính sách rõ ràng để quản lý những sản phẩm này.
Trong những năm qua, các cơ quan ban ngành, đặc biệt là cơ quan Y tế đã nỗ lực và để lại nhiều thành tích đáng ghi nhận trong công tác phòng chống tác hại thuốc lá, giảm tỷ lệ hút thuốc ở cả nam và nữ, giảm tỷ lệ người hút mới. Quan điểm của Bộ Y tế là cần cấm toàn bộ các sản phẩm thuốc lá mới bao gồm thuốc lá nung nóng, thuốc lá điện tử , shisha… vì chúng đều là các sản phẩm có hại cho sức khỏe người tiêu dùng.
Tình hình sử dụng thuốc lá thế hệ mới ngày càng gia tăng trong đó, tỷ lệ nhập lậu thuốc lá điện tử nhiều hơn 9 lần so với thuốc lá làm nóng tương ứng với gần 90% tổng số người dùng thuốc lá thế hệ mới (TLTHM). Khảo sát của Bộ Y tế năm 2021 cũng cho thấy chỉ trong 5 năm (2015 - 2020) tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử đã tăng tới 18 lần so với những năm trước đó.
Tổng cục Quản lý thị trường thuộc Bộ Công Thương cho biết, thời gian qua Tổng cục đã chỉ đạo xây dựng, phê duyệt, các kế hoạch kiểm tra định kỳ hằng năm và các kế hoạch kiểm tra chuyên đề có liên quan đến mặt hàng thuốc lá điếu nhập lậu, thuốc lá thế hệ mới. Bên cạnh đó, Tổng cục ban hành các văn bản chỉ đạo, đôn đốc tăng cường kiểm tra, kiểm soát, ngăn chặn hành vi nhập lậu, buôn bán, vận chuyển, tàng trữ trái phép thuốc lá điếu, xì gà, thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng.
Giai đoạn từ năm 2020 đến quý I/2024, số vụ thanh tra, kiểm tra thuốc lá điếu nhập lậu 9.069 vụ; vi phạm về thuốc lá điếu nhập lậu là 7.215 vụ với tổng giá trị hàng hoá vi phạm hơn 14 tỷ đồng; vi phạm về thuốc lá thế hệ mới 707 vụ, tổng giá trị hàng hoá vi phạm là hơn 92 tỷ đồng.
Trong bối cảnh thuốc lá điện tử nhập lậu đang chiếm lĩnh thị trường hiện nay, yêu cầu cấp bách nhất với việc quản lý thị trường thuốc lá thế hệ mới chính là cần đưa thuốc lá điện tử có chứa nicotin vào khung pháp lý để giảm nhập lậu, kiểm soát những bất cập về vấn đề sử dụng hàng nhập lậu, kém an toàn, rủi ro cho sức khỏe người dùng, tránh thất thu ngân sách nhằm giúp người dùng tiếp cận được những sản phẩm có nguồn gốc, tiêu chuẩn chất lượng cũng như thành phần có bên trong sản phẩm.
Ngoài ra, để quản lý hiệu quả các loại thuốc lá mới này, cơ quan chức năng cần có biện pháp, quy định chặt chẽ về tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm, quy chuẩn sản xuất, nhập khẩu. Sau đó, rà soát lại, xác định rõ trong luật, các sản phẩm thuốc lá bao gồm loại gì, có mô tả hết sức cụ thể, rõ ràng, đánh giá kỹ tác động. Trên cơ sở đó, Chính phủ và các bộ, ngành liên quan mới có thể tiếp tục ban hành nghị định, thông tư, văn bản hướng dẫn để xử lý, quản lý các sản phẩm này.
Những sản phẩm này đã đặt ra thách thức cho nhà quản lý không chỉ ở Việt Nam mà trên toàn cầu. Để việc quản lý các sản phẩm này đầy đủ và toàn diện, việc hiểu rõ cơ chế của từng sản phẩm là cần thiết. Bởi tùy vào cấu tạo và cách sử dụng của sản phẩm sẽ tương ứng với những khuyến nghị quản lý phù hợp mà Tổ chức Y tế Thế giới đã đặt ra.