Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá có hiệu lực chính thức từ ngày 01/5/2013. Sau hơn 8 năm thực thi luật Phòng, chống tác hại thuốc lá đi vào cuộc sống, tỷ lệ người hút thuốc lá chỉ giảm 2%. Người dân đã có nhận thức về tác hại của thuốc lá nhưng chúng ta vẫn bắt gặp những hình ảnh hút thuốc tại các cơ sở vui chơi giải trí, bệnh viện, nơi đông người…
Các bệnh liên quan đến thuốc lá là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở nước ta hiện nay. Theo thống kê, có khoảng 40.000 ca tử vong mỗi năm - tức là hơn 100 người chết vì thuốc lá mỗi ngày. Nếu Chính phủ không có can thiệp khẩn cấp, ước tính số ca tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá mỗi năm sẽ tăng lên thành 70.000 ca vào năm 2030. Việt Nam là một trong những nước có tỷ lệ nam giới hút thuốc lá cao nhất thế giới với 47,4% nam giới trưởng thành hút thuốc, tỷ lệ nữ giới hút thuốc chiếm 1,4% nữ giới trưởng thành.
Thực tế cho thấy công tác tuyên truyền, phòng chống tác hại thuốc lá hiện nay còn gặp nhiều khó khăn bởi thuốc lá là sản phẩm gây nghiện. Nếu người hút thuốc không có nhận thức và không có quyết tâm cao thì việc bỏ thuốc thực sự là vấn đề khó và nan giải.
Thuế thuốc lá ở Việt Nam gần như là thấp nhất trong khu vực ASEAN. Hiện nay, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá ở trong nước là 65%, nếu tính trên giá bán lẻ, mức thuế này chỉ chiếm 41,6%. Trong khi đó, thuế tiêu thụ đặc biệt trên giá bán lẻ của thuốc lá ở các nước trong khu vực cao hơn hẳn: Brunei 81%, Singapore 71%, Thái Lan 70%, Malaysia 57%, Philippines 53%, Myanmar 50%, Lào 43%, Việt Nam 41,6%. Ở các nước khác ngoài khu vực, mức thuế thuốc lá cũng cao hẳn so với Việt Nam như: Pháp 80%, Đức 73%, Australia 60%.
Thuế thuốc lá thấp dẫn đến giá thành thuốc lá rẻ. Theo tính toán của WHO thì giá trung bình của một bao thuốc lá hai mươi điếu có xu hướng giảm từ 12.101 đồng Việt Nam/bao năm 2015 xuống còn 11.848 đồng Việt Nam/bao năm 2020 (sau khi đã hiệu chỉnh lạm phát). Giá thuốc lá thấp là nguyên nhân dẫn đến mức độ hút thuốc lá cao ở nam giới. Ngoài ra thu nhập của người dân ngày càng tăng lên đáng kể trong khi giá thuốc lá lại không tăng hoặc tăng rất ít cũng làm cho người dân dễ dàng mua được, từ đó làm giảm hiệu quả của công tác tuyên truyền, phòng chống tác hại thuốc lá.
Hiện nay, thuốc lá được bày bán tràn lan ở khắp nơi từ cửa hàng tạp hóa, hàng rong, quán cà phê, khu vui chơi, quán nước vỉa hè….. Do đó bất cứ ở đâu, vào thời gian nào, bất cứ ai cũng có thể dễ dàng tiếp cận, mua được thuốc lá để cả đối tượng trẻ em. Sự tiếp cận quá dễ dàng với thuốc lá cũng gây ra những khó khăn, cản trở nỗ lực trong việc cai nghiện thuốc lá, giảm tỷ lệ hút thuốc tại nước ta.
Chúng ta chưa có quy định về việc cấp phép để quản lý các điểm bán thuốc lá lẻ. Việc giảm số lượng các điểm bán lẻ thuốc lá thông qua việc quản lý, cấp phép cho các điểm bán đáp ứng đủ điều kiện theo quy định sẽ là biện pháp hữu hiệu để giảm tiếp cận của người tiêu dùng đối với các sản phẩm thuốc lá.
Nhiều sản phẩm thuốc lá mới gây hiểu lầm cho người tiêu dùng như thuốc lá thế hệ mới, shisha, Vape…được quảng cáo là an toàn, không gây nghiện với người hút, thậm chí là giúp cai nghiện thuốc lá truyền thống nhưng kì thực trong những sản phẩm này đều có chất nicotine, một chất gây nghiện. Đáng lo ngại nhất là ở giới trẻ, trong khi cả nước nỗ lực 7 năm mới giảm được 1% tỉ lệ hút thuốc lá ở lứa tuổi học sinh, sinh viên thì hiện nay tin vào những lời quảng cáo đó đã khiến giới trẻ sử dụng ngày càng tăng.
Để giảm tỷ lệ hút thuốc lá ở Việt Nam và cải thiện sức khỏe của người dân đồng thời tăng nguồn thu thuế của Nhà nước, Việt Nam nên áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt tuyệt đối với mức thuế thống nhất đối với nhóm hàng thuốc lá, cũng như sử dụng giá bán lẻ làm cơ sở tính thuế thay vì giá xuất xưởng như hiện nay. Việt Nam nên tăng giá bán thuốc, hướng tới mức giá đã điều chỉnh theo giá sức mua tương đương ít nhất 10 đô la quốc tế cho mỗi gói thuốc lá 20 điếu.
Tuy nhiên, để Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá đi vào cuộc sống thì vẫn còn đó những khó khăn, vấn đề cốt lõi trong công cuộc phòng, chống tác hại của thuốc lá là phải nâng cao nhận thức của người dân về tác hại của thuốc lá trong cộng đồng.