Nhu cầu đường công nghiệp tại Việt Nam với ngành chế biến thực phẩm đồ uống

Theo số liệu của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, tổng diện tích trồng mía vụ 2021/22 là 146.938 ha, giảm 3,9% so với vụ 2020/21 là 152.891 ha. Năng suất mía bình quân vụ 2021/22 đạt 64,6 tấn/ha, tăng 2,5% so với vụ 2020/21 là 63,0 tấn/ha, sản lượng mía vụ 2021/22 đạt 9.496.358 tấn giảm 1,4% so với 9.635.607 tấn của vụ 2020/21.

So sánh diện tích trồng mía mùa vụ 2021/2022 đã giảm một nửa so với mùa vụ 1999/2000, từ 302 nghìn ha xuống còn 146 nghìn ha, nguyên nhân do xu hướng chuyển đổi cây trồng mạnh trong những năm qua, người dân chuyển sang trồng cây trồng khác có hiệu quả kinh tế cao hơn như: ngô, sắn, keo lai, lúa… Ngoài ra, do nhiều nhà máy mía đường ở các vùng đã thu hẹp sản xuất, hoặc giải thể, sáp nhập việc tiêu thụ mía cho người dân không bền vững, người dân buộc phải chuyển đổi sang cây trồng khác.

Theo số liệu của Hiệp hội mía đường Việt Nam (VASS), ước tính cả nước niên vụ 2022-2023 (tính từ tháng 12/2022 đến tháng 05/2023) [1] tổng sản lượng mía đưa vào ép đạt 9.372,3 nghìn tấn, sản lượng đường sản xuất năm 2023 dự kiến đạt 915,8 nghìn tấn.

Nguồn cung đường trong nước còn đến từ nhập khẩu. Theo số liệu từ Tổng cục Hải quan, năm 2022 lượng đường nhập khẩu chính ngạch 1,23 triệu tấn, giá trị đạt 1,08 tỷ USD, giảm 5,4% về sản lượng và tăng 2,5% về giá trị so với năm 2021. Theo báo cáo của VASS, ngoài lượng đường nhập chính ngạch trong và ngoài hạn ngạch, còn một lớn đường lớn nhập lậu từ Campuchia và Lào trong năm 2022 là 816,53 nghìn tấn, tăng 37,64% so với năm 2021.

Biến động diện tích và sản lượng mía đường năm 2000-2022. Nguồn: Tổng cục Thống kê 2000-2021, MARD, 2022.

Để nghiên cứu nhu cầu đường công nghiệp, nhóm nghiên cứu thực hiện khảo sát 40 doanh nghiệp tiêu thụ đường lớn. Những doanh nghiệp này là những doanh nghiệp đầu ngành của các lĩnh vực khác nhau trong đó tập trung nhiều ở nhóm chế biến thực phẩm, đồ uống, chế biến sữa – kem. Quy mô các doanh nghiệp này lớn, với số doanh nghiệp có doanh thu 500 tỷ trở lên chiếm 86,5%, số doanh nghiệp có doanh thu trên 1.000 tỷ là 51,4%.

Các doanh nghiệp này tiêu thụ lượng đường rất lớn. Số liệu khảo sát cho thấy 40 doanh nghiệp tiêu thụ 323,54 nghìn tấn, trong đó 75,6% (tương đương 244,71 nghìn tấn) là đường RE, 23,9% là đường RS và các loại đường khác chỉ chiếm 0,5% [2] . Tổng số đường sử dụng của các DN này chiếm khoảng 21% đường công nghiệp.

Trong những năm qua, nhu cầu đường của các doanh nghiệp này ngày càng tăng lên mặc dù mức cung trong nước lại giảm xuống. Số liệu khảo sát của nhóm nghiên cứu cho thấy, năm 2023 nhu cầu đường các doanh nghiệp này sẽ tăng lên khoảng 60 nghìn tấn so với năm 2022 và đạt khoảng 382,66 nghìn tấn, trong đó đường RE chiếm 77,5% (tương đương 296,68 nghìn tấn). Nếu phân theo nhóm ngành, đối với đường RE thì các doanh nghiệp nhóm ngành nước giải khát tiêu thụ đường lớn nhất chiếm 70% (171,2 nghìn tấn), đối với đường RS nhóm ngành thực phẩm chiếm tỷ trọng lớn nhất chiếm 65% (59,2 nghìn tấn).

Nhu cầu tiêu thụ đường của các doanh nghiệp khảo sát. Nguồn: Khảo sát doanh nghiệp 2023.

Nguồn cung cấp đường của các doanh nghiệp được khảo sát chủ yếu đến từ các nhà máy đường trong nước, đường nhập khẩu và của các công ty thứ 3 trong nước cung cấp. Đối với đường RE, 76,5% số doanh nghiệp được khảo sát mua từ các nhà máy trong nước, chỉ có 2,03% tự nhập khẩu đường, số còn lại do bên thứ 3 cung cấp. Đối với đường RS, 34,75% các doanh nghiệp cho biết biết là mua từ các nhà máy đường trường nước, số còn lại từ nguồn nhập khẩu.

Với sự phát triển mạnh mẽ của thị trường ngành chế biến, giải khát, các doanh nghiệp cho biết, nhu cầu tiêu dùng đường công nghiệp của các doanh nghiệp được dự báo sẽ tăng lên trong những năm tới. Số liệu khảo sát của nhóm nghiên cứu cho thấy, trong 5 năm tới, 98% các doanh nghiệp đều dự kiến sẽ tăng nhu cầu tiêu dùng, khối lượng các doanh nghiệp cần thêm khoảng 128,14 nghìn tấn trong 5 năm tới, tức tăng thêm 40% so với nhu cầu tiêu dùng của năm 2022 và tăng thêm 33,4% so với năm 2023. Nguyên nhân tăng nhu cầu do 60% doanh nghiệp được hỏi dự kiến mở rộng quy mô, 20% phát triển thêm sản phẩm mới, 10% sẽ xây dựng thêm nhà máy.

Theo số liệu khảo sát các nhà máy chế biến thực phẩm, đến năm 2028 dự kiến 40 doanh nghiệp này sẽ có nhu cầu tiêu thụ 510,8 nghìn tấn (tăng trên 50% so với năm điều tra 2022), trong đó đường RE chiếm 81,1% (414,26 nghìn tấn), đường RS chiếm 18,6% (96,54 nghìn tấn). Đánh giá của các doanh nghiệp về khả năng cung cấp đường trong nước, có 65% doanh nghiệp khảo sát cho biết đường sản xuất trong nước không đủ cho nhu cầu sử dụng, 40% đánh giá lượng đường nhập khẩu không đủ đáp ứng nhu cầu của họ. Các doanh nghiệp cũng cho biết gặp một số khó khăn khi mua đường để chế biến thực phẩm, trong đó khó khăn chính là giá đường biến động, phải dựa vào nguồn cung nhập khẩu, chất lượng đường chưa ổn định.

Trước thực trạng nhu cầu tiêu dùng đường ngày càng tăng, nguy cơ thiếu nguồn cung trong nước, các doanh nghiệp được khảo sát cũng đưa ra rất nhiều các đề xuất. Trong đó, 70% cho rằng cần phải ổn định vùng trồng mía trong nước để tăng sản lượng, 30% cho rằng cần phải gỡ bỏ bảo hộ ngành đường để tăng năng lực cạnh tranh, 65% cho rằng cần phải tăng hạn ngạch nhập khẩu và xem xét lại thuế nhập khẩu, 30% cho rằng cần phải đánh tăng nhập khẩu chính ngạch với thuế ưu đãi để giảm nhập lậu từ đó ổn định giá đường trong nước.

Báo cáo sử dụng hai nguồn số liệu chính:

(i) Số liệu thứ cấp: gồm số liệu về diện tích, sản lượng mía, sản lượng đường của các nhà máy, tỉnh hình xuất khẩu, nhập khẩu, nhu cầu tiêu dùng của người dân…) được thu thập từ báo cáo của các đơn vị trong nước như: Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Tổng cục Thống kê, Tổng cục Hải quan, Hiệp hội mía đường Việt Nam (VSSA), Bộ Công thương…).

(ii) Số liệu sơ cấp: gồm số liệu về hiện trạng và nhu cầu tiêu dùng đường công nghiệp từ khảo sát 45 nhà máy chế biến thực phẩm, đồ uống.

(iii) Tham vấn chuyên gia: Phỏng vấn chuyên gia ngành mía đường để đánh giá những khó khăn, triển vọng, giải pháp của ngành đường trong giai đoạn tới.

[1] Hiệp hội mía đường Việt Nam, Báo cáo sản xuất mía đường tháng 5/2023

[2] Khảo sát của nhóm nghiên cứu năm 2023.