Xuất khẩu đồ gỗ của VN năm 2010 đạt kỷ lục với hơn 3,4 tỉ USD, nhưng ngành gỗ VN vẫn phát triển thiếu bền vững, sức cạnh tranh yếu và ngày càng đối mặt với nhiều rủi ro do phụ thuộc nguồn nguyên liệu nhập khẩu.
Do nhập khẩu tới 80% gỗ nguyên liệu nên lợi nhuận ròng của ngành đạt thấp, khoảng 5-7%. Ngành gỗ VN đang đứng trước nguy cơ trở thành các nhà máy gia công cho nước ngoài.
Lợi nhuận thấp
Công ty CP chế biến gỗ xuất khẩu Hưng Thịnh (huyện Cư Jút, Đắk Nông) cho biết trước đây lượng hàng xuất khẩu qua thị trường Nhật đều đặn 6-8 container/tháng nhưng nay chỉ còn 2 container/tháng. Đối tác Nhật nhiều lần đề nghị ký những đơn hàng lớn song công ty không thể đáp ứng vì giá gỗ cao su biến động thất thường và không đủ nguồn cung.
Theo thống kê, từ đầu năm 2011 hầu hết các loại gỗ nguyên liệu nhập khẩu tại các nước Mỹ, châu Âu đều tăng trung bình khoảng 100 USD so với đầu năm 2010. Các loại gỗ trong nước như cao su, keo, tràm cũng liên tục tăng giá. Giá gỗ cao su xẻ hiện ở mức 6,5 triệu đồng/m3, tăng khoảng 35% so với hai năm trước.
Giá gỗ nguyên liệu tăng mạnh khiến nhiều doanh nghiệp đã ký hợp đồng từ trước trở tay không kịp. Một mặt họ tìm kiếm những đơn hàng giá cao để bù lại những đơn hàng không lợi nhuận, mặt khác họ chọn giải pháp ký những đơn hàng ngắn hạn để giảm thiểu rủi ro.
Trong buổi họp báo giới thiệu Festival lâm sản Bình Định, ông Trần Đức Sinh - chủ tịch Hiệp hội Gỗ và lâm sản VN - cho biết giá gỗ nguyên liệu nhập và điện, nước, xăng dầu, nhân công... tăng cao khiến lợi nhuận ròng thu được từ hoạt động chế biến, xuất khẩu chỉ còn dưới 5% doanh thu. Như vậy, với giá trị kim ngạch xuất khẩu của năm 2010 đạt 3,43 tỉ USD, lợi nhuận ròng của ngành gỗ thu về chưa tới 180 triệu USD.
Phân tích của các chuyên gia cho thấy nguyên nhân chính dẫn đến lợi nhuận ngành gỗ ngày càng giảm (trước đây lợi nhuận đạt 10-20%) do VN phải nhập khẩu đến 80% gỗ nguyên liệu để sản xuất trong khi nguyên liệu gỗ chiếm 70% giá thành. Hơn nữa, tăng trưởng của ngành chế biến gỗ VN không hoàn toàn từ đổi mới công nghệ sản xuất mà chủ yếu là gia công và phụ thuộc nhiều vào sự đặt hàng và thiết kế mẫu mã từ khách hàng nước ngoài.
Bao giờ hết ăn đong?
Nhiều chuyên gia cho rằng cả nước có trên 10 triệu ha rừng nguyên liệu nhưng vẫn phải nhập lượng nguyên liệu quá lớn là điều bất hợp lý. Tuy nhiên theo các doanh nghiệp, đầu tư trồng rừng tại VN không dễ. Theo tính toán, để đầu tư rừng nguyên liệu từ khi làm đất đến khi thu hoạch (khoảng bảy năm) thì doanh nghiệp phải đầu tư khoảng 800-1.000 USD/ha. Ông Nguyễn An Điềm cho rằng doanh nghiệp trong nước không dễ gì đầu tư rừng bài bản như nước ngoài do thiếu vốn. Bên cạnh đó, theo ông Võ Trường Thành - tổng giám đốc Công ty Trường Thành (Bình Dương), việc xin cấp phép trồng rừng kéo dài 2-3 năm khiến không ít doanh nghiệp tâm huyết cũng phải nản lòng.
Ngoài ra, một trong những rào cản mới đối với xuất khẩu đồ gỗ VN là những chứng chỉ phát triển rừng bền vững (như chứng chỉ FSC). Bởi hầu hết những thị trường mà các doanh nghiệp đồ gỗ VN xuất khẩu như EU, Mỹ... đều đòi hỏi phải có chứng chỉ này. Chiến lược lâm nghiệp VN giai đoạn 2006-2020 đã xác định đến năm 2020 phấn đấu 30% diện tích rừng sản xuất (khoảng 2,6 triệu ha) có chứng chỉ rừng quốc tế. Thế nhưng hiện nay diện tích rừng có chứng chỉ của VN mới là 16.500ha. Chúng ta hầu như chưa có biện pháp thực hiện gì để đạt được mục tiêu trên.
Vì vậy, các chuyên gia cho rằng để ngành gỗ VN phát triển bền vững, VN cần có chính sách và cơ chế đủ mạnh để các chủ rừng tập trung kinh doanh gỗ lớn (chu kỳ 10 năm trở lên), quy hoạch vùng nguyên liệu theo lợi thế của từng vùng cho từng loại cơ cấu sản phẩm, cụ thể như nguyên liệu cho sản xuất đồ gỗ (cả nhu cầu xuất khẩu và trong nước), nguyên liệu cho sản xuất ván nhân tạo, gỗ xây dựng trong nước...