Từ năm 2021 đến 2024, chi phí lãi suất tính theo tỷ lệ sản lượng đã tăng từ mức thấp nhất lên mức cao nhất trong vòng 20 năm. Theo báo cáo về nợ toàn cầu của OECD, chi tiêu cho thanh toán lãi vay của chính phủ các nước thành viên đã chiếm 3,3% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP), cao hơn cả ngân sách quốc phòng.
Mặc dù các ngân hàng trung ương hiện đang cắt giảm lãi suất, chi phí vay vẫn cao hơn nhiều so với trước các đợt tăng lãi suất năm 2022. Điều này đồng nghĩa với việc các khoản nợ cũ có lãi suất thấp đang dần được thay thế, làm gia tăng chi phí lãi suất trong thời gian tới.
Việc lãi suất tăng cao diễn ra trong bối cảnh các chính phủ phải đối mặt với những khoản chi tiêu lớn. Quốc hội Đức gần đây đã thông qua một kế hoạch quy mô lớn nhầm đẩy mạnh đầu tư vào cơ sở hạ tầng và hỗ trợ tăng cường chi tiêu quốc phòng tại Châu Âu. Bên cạnh đó, các chi phí lâu dài như chuyển đổi năng lượng xanh và dân số già hóa cũng đang tạo áp lực lên ngân sách các nền kinh tế lớn.
"Sự kết hợp giữa chi phí cao hơn và nợ gia tăng có nguy cơ hạn chế khả năng vay vốn trong tương lai, đúng vào thời điểm nhu cầu đầu tư đang ở mức cao nhất từ trước đến nay", OECD nhận định trong báo cáo thường niên.
Dù chi phí lãi vay tăng mạnh, mức lãi suất thực tế vẫn thấp hơn lãi suất thị trường đối với hơn 50% nợ chính phủ của các nước OECD, gần 1/3 nợ chính phủ của các thị trường mới nổi, gần 2/3 nợ doanh nghiệp có xếp hạng tín nhiệm cao và gần 3/4 nợ doanh nghiệp có xếp hạng rủi ro cao.
Tuy nhiên, gần 50% nợ chính phủ của các nước OECD và thị trường mới nổi, cùng với khoảng 1/3 nợ doanh nghiệp, sẽ đáo hạn trước năm 2027.
Các quốc gia có thu nhập thấp và rủi ro cao đang đối mặt với nguy cơ tái cấp vốn nghiêm trọng nhất, với hơn 50% nợ sẽ đáo hạn trong 3 năm tới và hơn 20% nợ sẽ đáo hạn ngay trong năm nay, OECD cảnh báo.
Khi chi phí vay nợ ngày càng tăng, các chính phủ và doanh nghiệp cần đảm bảo rằng các khoản vay của họ được sử dụng để hỗ trợ tăng trưởng dài hạn và nâng cao năng suất, theo ông Serdar Celik, Giám đốc thị trường vốn và tổ chức tài chính của OECD.
"Nếu các chính phủ và doanh nghiệp sử dụng vốn vay theo hướng này, chúng tôi không lo ngại. Nhưng nếu khoản vay chỉ làm gia tăng gánh nặng nợ mà không giúp tăng năng suất của nền kinh tế, thì tình hình sẽ trở nên khó khăn hơn", ông Celik cảnh báo.
Tuy nhiên, OECD chỉ ra rằng từ năm 2008, các doanh nghiệp đã chủ yếu sử dụng nguồn vốn vay để tái cấp vốn hoặc chi trả cổ tức, trong khi đầu tư thực tế lại giảm.
Với các thị trường mới nổi phụ thuộc vào nợ bằng ngoại tệ, OECD khuyến nghị họ cần phát triển thị trường vốn nội địa.
Báo cáo cho biết chi phí vay thông qua trái phiếu định giá bằng USD đã tăng từ khoảng 4% vào năm 2020 lên hơn 6% vào năm 2024, và tăng lên hơn 8% đối với các nền kinh tế có xếp hạng tín nhiệm thấp. Các quốc gia này đang gặp khó khăn trong việc huy động vốn nội địa do tỷ lệ tiết kiệm thấp và thị trường tài chính trong nước kém phát triển.
Căng thăng địa chính trị
OECD nhận định rằng việc tài trợ cho quá trình chuyển đổi sang phát thải ròng bằng 0 là một thách thức vô cùng lớn. Với tốc độ đầu tư hiện tại, các thị trường mới nổi (ngoại trừ Trung Quốc) sẽ đối mặt với mức thiếu hụt 10 nghìn tỷ USD để đạt được các mục tiêu trong Thỏa thuận Khí hậu Paris vào năm 2050.
Nếu các khoản đầu tư bổ sung cho quá trình này được tài trợ bằng chi tiêu công, tỷ lệ nợ trên GDP của các nền kinh tế phát triển có thể tăng thêm 25 điểm phần trăm, còn tại Trung Quốc có thể tăng thêm 41 điểm vào năm 2050. Nếu được tài trợ bởi tư nhân, nợ của các công ty năng lượng tại các thị trường mới nổi (ngoài Trung Quốc) sẽ cần tăng gấp 4 lần vào năm 2035.
Trong bối cảnh các ngân hàng trung ương đang giảm nắm giữ trái phiếu, các nhà đầu tư nước ngoài và hộ gia đình đã trở thành những người mua chính, hiện họ nắm giữ lần lượt 34% và 11% tổng nợ chính phủ nội địa của các nền kinh tế OECD, tăng từ mức 29% và 5% vào năm 2021.
Tuy nhiên, OECD cảnh báo rằng xu hướng này có thể không kéo dài. Căng thẳng địa chính trị gia tăng và sự bất ổn thương mại có thể dẫn đến những thay đổi nhanh chóng trong tâm lý né tránh rủi ro, từ đó có thể làm gián đoạn dòng vốn đầu tư quốc tế.