Vị thế quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới của Thái Lan đang bị đe dọa vì một chương trình gây tranh cãi của nhà nước hòng làm tăng thu nhập cho người nông dân, dẫn đến hàng núi gạo tồn đọng không được bán ra.
Chính sách mua gạo từ nông dân với giá cao hơn thị trường 50% được áp dụng cả năm qua của Thủ tướng Yingluck Shinawatra đã làm ảnh hưởng tới tính cạnh tranh của mặt hàng xuất khẩu này, dự kiến sẽ khiến kim ngạch giảm một nửa trong năm 2012.
“Đây là năm tồi tệ nhất mà chúng tôi từng trải qua” - Chookiat Ophaswongse, Chủ tịch danh dự Hiệp hội các nhà xuất khẩu gạo Thái Lan, nói. “Chúng tôi đang đánh mất thị phần vào tay các đối thủ cạnh tranh, đặc biệt là những nước mới tham gia thị trường như Campuchia và Myanmar, hiện đang sản xuất ngày càng nhiều gạo xuất khẩu.”
Gạo là loại lương thực chủ yếu của hơn ba tỉ người, chiếm gần một nửa dân số thế giới. Năm ngoái Thái Lan chiếm gần một phần ba thị trường xuất khẩu gạo toàn cầu. Nhưng thị phần đó đang giảm xuống còn không tới một phần năm vào năm 2012, theo số liệu từ Cơ quan nông nghiệp Mỹ (USDA). USDA cũng dự báo Thái Lan sẽ tụt lại phía sau các đối thủ xuất khẩu chính là Việt Nam và Ấn Độ.
Thái Lan sản xuất khoảng 20 triệu tấn gạo mỗi năm tính trung bình, một nửa số đó được bán ra nước ngoài. Tuy nhiên, năm nay các nhà xuất khẩu ước tính chỉ xuất được 6,5 triệu tấn, theo hiệp hội và USDA. Với các nhà kho ngày càng chật chội, Thái Lan không còn chỗ chứa gạo không bán được và thậm chí xem xét sử dụng một nhà để máy bay ở sân bay số hai của Bangkok, Don Mueang.
Chính quyền càng tích trữ nhiều gạo lâu thì chi phí sẽ lại càng lớn, nhưng các chuyên gia cảnh báo nếu Thái Lan từ bỏ chương trình mua gạo của nông dân lúc này, thị trường có thể trở nên quá tải về cung.
“Họ đang mắc kẹt vì cứ phải giữ mãi số gạo này, nếu không giá gạo sẽ giảm và khi đó họ sẽ gặp những vấn đề chính trị”, Ammar Siamwalla, một kinh tế gia thuộc Viện nghiên cứu phát triển Thái Lan (TDRI), phân tích. “Việt Nam và Ấn Độ đang xoa tay khoan khoái. Họ tận dụng việc chúng tôi đã giảm mạnh lượng xuất khẩu của mình.”
Nếu Thái Lan tìm cách đổ gạo ra thị trường thế giới lúc này, “giá sẽ hạ rất thấp”, Ammar cảnh báo. “Chúng tôi không có một chiến lược lối thoát hữu hiệu”.
Ông ước tính Thái Lan hiện còn khoảng 10 triệu tấn gạo tồn kho. USDA thì dự báo tổng lượng gạo dự trữ của Thái Lan sẽ là vào khoảng 9,4 triệu tấn tới cuối năm 2012 và 12,1 triệu tấn trong năm 2013.
IGC: Sản lượng gạo và tiêu thụ gạo toàn cầu đạt kỷ lục năm 2012-2013